Με τη δύναμη του νερού

Εκτενές ερευνητικό πρόγραμμα με στόχο τη μελέτη της υδροκίνησης, της βυρσοδεψίας και της πυριτιδοποιίας, του οποίου τα αποτελέσματα αξιοποιήθηκαν στη δημιουργία του Υπαίθριου Μουσείου Υδροκίνησης στη Δημητσάνα και στην έκδοση συναφών μελετών, εκπαιδευτικών φυλλαδίων αλλά και πολιτιστικών οδηγών της ευρύτερης περιοχής του Λούσιου ποταμού.

Συγκεκριμένα, για τη σύνταξη της μουσειολογικής-μουσειογραφικής μελέτης του ΥΜΥ κρίθηκε απαραίτητη η έρευνα για τον εντοπισμό και την καταγραφή όλων των υδροκίνητων εγκαταστάσεων της ευρύτερης περιοχής που περιλαμβάνει την κοίτη του ποταμού Λούσιου, από την Καρκαλού έως το γεφύρι Πολυγένη στην Αρχαία Γόρτυνα, καθώς και τα κεφαλάρια και τους χειμάρρους που καταλήγουν σ’ αυτόν. Για την περιοχή αυτή το νερό υπήρξε η βασική πηγή ενέργειας για τη λειτουργία εργαστηρίων, με παράλληλη-δευτερεύουσα πηγή τη ζωική ενέργεια (ανθρώπων και ζώων). Η συγκέντρωση των πληροφοριών βασίσθηκε σε επιτόπια έρευνα και συμπληρώθηκε τόσο από προφορικές συνεντεύξεις με κατοίκους της περιοχής που εργάσθηκαν στα υδροκίνητα εργαστήρια, όσο και από ιστορικές μαρτυρίες από τοπικά εκκλησιαστικά αρχεία. Διαπιστώθηκε η ύπαρξη 60 κτισμάτων που στέγασαν συνολικά 91 υδροκίνητες εγκαταστάσεις. Η έρευνα επέτρεψε την κατηγοριοποίηση των εγκαταστάσεων αυτών τόσο χρονολογικά, όσο και τυπολογικά αλλά και την εμβάθυνση της γνώσης μας για τη λειτουργία τους και τις ανάγκες που εξυπηρετούσαν.

Συνολικώς, στο νομό Αρκαδίας εντοπίσθηκαν περί τις 500 υδροκίνητες εγκαταστάσεις, λόγος για τον οποίο ο νομός θα μπορούσε να θεωρηθεί ως υπαίθριο μουσείο του τρόπου διοχέτευσης του νερού προς τις φτερωτές καθώς διατηρούνται σε καλή κατάσταση όλα τα είδη βαγενιών και κρεμάσεων του ελληνικού χώρου. Στόχος επίσης της έρευνας, πέραν του εντοπισμού των εργαστηρίων, ήταν ο εντοπισμός των πληροφορητών, των τεχνιτών που θα βοηθούσαν στην καταγραφή των τεχνικών.
Στην περίπτωση της βυρσοδεψίας η έρευνα, επικεντρωνόμενη και εξακτινούμενη ταυτόχρονα στην Άμφισσα (όπου επιβίωναν ακόμη ενεργά κάποια βυρσοδεψεία), τη Δημητσάνα, τη Ζάτουνα, την Τρίπολη, την Αναβρυτή του Ταϋγέτου και την Καλαμάτα, κατέδειξε ότι έως τις δεκαετίες ’50 και ’60 η βυρσοδεψία ανθούσε και τροφοδοτούσε μια αλυσίδα άλλων δραστηριοτήτων. Τη δεκαετία του ’70 μια σειρά παραγόντων οδήγησαν τα περισσότερα εργαστήρια στην εγκατάλειψη και τους τεχνίτες τους στην αλλαγή δραστηριότητας ή στην εισαγωγή νέων τεχνικών μεθόδων.

Παρότι οι παλιές τεχνικές επιβίωσαν για ένα διάστημα παράλληλα με τις νέες, η επέμβαση της χημείας, η μείωση του χρόνου, οι αλλαγές στην ποιότητα των προϊόντων αλλά και οι ανακατατάξεις στον κλάδο ήταν παρεπόμενα της τελικής εγκατάλειψης των παραδοσιακών τεχνικών**.

* Νομικός Στέφανος, «Έρευνα εντοπισμού, καταγραφή και αξιολόγηση υδροκίνητων εγκαταστάσεων στο νομό Αρκαδίας», Τεχνολογία 9 (1999), 20-22.
** Ζαρκιά Ι. Κορνηλία, «Έρευνα για τη προβιομηχανική βυρσοδεψία στην Πελοπόννησο και την Άμφισσα», Τεχνολογία 7 (1994), 48-50.

Επιστημονικός υπεύθυνος: Στέλιος Παπαδόπουλος (εθνολόγος/μουσειολόγος)

Επιστημονική έρευνα και τεκμηρίωση: Χριστίνα Αγριαντώνη (ιστορικός), Ηλίας Αναγνωστάκης (βυζαντινολόγος), Κορνηλία Ζαρκιά (αρχιτέκτων/κοινωνικός ανθρωπολόγος), Ασπασία Λούβη (βυζαντινολόγος), Άννα Ματθαίου (αρχαιολόγος), Ευαγγελία Μπαλτά (ιστορικός), Στέφανος Νομικός (αρχιτέκτων), Ανδρομάχη Οικονόμου (εθνολόγος), Στέλιος Παπαδόπουλος (εθνολόγος/μουσειολόγος), Ιωάννα Παπαντωνίου (ενδυματολόγος), Αθηνά Χατζηδημητρίου (αρχαιολόγος)