12.4.2012

Τα ελληνικά μουσικά όργανα και Αρχείο Μουσικής Εικονογραφίας

Τα ελληνικά μουσικά όργανα και Αρχείο Μουσικής Εικονογραφίας

Με δεδομένο ότι το Μουσείο Ελληνικών Μουσικών Οργάνων στη Θεσσαλονίκη απαιτούσε σοβαρή τεκμηρίωση σε ορθή επιστημονική βάση, το Π.Ι.Ο.Π. συνεργάσθηκε με το τμήμα Μουσικών Σπουδών της Σχολής Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και το Αρχείο Μουσικής Εικονογραφίας, προκειμένου να λύσει το θέμα. Απεδείχθη ότι η έρευνα γύρω από το θέμα εξελίσσεται συνεχώς από μεγάλα ερευνητικά κέντρα και γι αυτό αποφασίστηκε, αντί του Μουσείου που έκλεισε, να συνεχισθεί επί πενταετία η συνεργασία με το συγκεκριμένο πανεπιστήμιο, για τη συνέχιση της έρευνας.

Στόχος είναι η συγκέντρωση τεκμηρίων που θα επιτρέπουν την κατά το δυνατό σφαιρική τεκμηρίωση της μορφής και χρήσης των μουσικών οργάνων στον ελλαδικό χώρο κατά την προϊστορική, αρχαία, ρωμαϊκή, βυζαντινή, μεταβυζαντινή και νεώτερη περίοδο. Το πρόγραμμα αποσκοπεί στη συγκέντρωση εικονογραφικών και φιλολογικών πηγών που σχετίζονται με τα μουσικά όργανα και τη μουσική δραστηριότητα εν γένει κατά τις εξεταζόμενες περιόδους και την ενσωμάτωσή τους σε ψηφιακή βάση δεδομένων.

Η βάση αυτή θα είναι προσβάσιμη από τη Βιβλιοθήκη του Π.Ι.Ο.Π. Παράλληλα, δημιουργήθηκε μία μικρή έκθεση μουσικών οργάνων από τη Συλλογή Παραδοσιακών Οργάνων του Τμήματος Μουσικών Σπουδών της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ, η οποία συμπληρώθηκε με συναφές εικονογραφικό και πληροφοριακό υλικό και ψηφιακές προβολές. Το ερευνητικό πρόγραμμα ολοκληρώνεται με
μία μοναδική για τον ελλαδικό χώρο επιστημονική έκδοση συλλογικού τόμου.

Επιστημονικός υπεύθυνος: Αλεξάνδρα Γουλάκη–Βουτυρά (καθηγήτρια Μουσικής Εικονογραφίας, Τμήματος Μουσικών Σπουδών ΑΠΘ)

Επιστημονικοί σύμβουλοι: Μαρία Αλεξάνδρου (λέκτωρ βυζαντινής Μουσικολογίας Τμήματος Μουσικών Σπουδών ΑΠΘ), Δημήτριος Θέμελης (ομότιμος καθηγητής Ιστορικής Μουσικολογίας Τμήματος Μουσικών Σπουδών ΑΠΘ), Γεώργιος Παπαδέλης (επίκουρος καθηγητής Τμήματος Μουσικών Σπουδών, ΑΠΘ), Αγγελική Πιλάλη-Παπαστερίου (καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας ΑΠΘ), Κυριάκος Τσαντσάνογλου (ομότιμος καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας Τμήματος Φιλολογίας ΑΠΘ), Δήμητρα Τσιτσικλή (επίκουρος καθηγήτρια Κλασικής Φιλολογίας Τμήματος Φιλολογίας ΑΠΘ)

Συντονισμός προγράμματος: Αντωνία Ρουμπή (μουσικολόγος)

Επιστημονική έρευνα και τεκμηρίωση: Ευαγγελία Τσαγκαράκη (αρχαιολόγος- Μουσική Εικονογραφία προϊστορικής περιόδου), Αναστάσιος Τυφλόπουλος (φιλόλογος - Κλασική Φιλολογία), Ηλεάνα Παρασκευοπούλου (φιλόλογος- Μεσαιωνική Φιλολογία), Γεωργία-Αντωνία Μόσχου (μουσικολόγος- Μουσική Εικονογραφία Αρχαιότητας), Μιχάλης Κάππας (αρχαιολόγος- Μουσική Εικονογραφία Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής περιόδου), Χιονία Γκιλιοπούλου (μουσικολόγος- Μουσική Εικονογραφία Αρχαιότητας), Σοφία Αγγελίδου (μουσικολόγος- Μουσική Εικονογραφία Αρχαιότητας), Θέμις Βελένη (ιστορικός τέχνης), Ευαγγελία Βελλή (φιλόλογος- Μεσαιωνική Φιλολογία), Μαρία Βουτσά (μουσικολόγος- Μουσική Εικονογραφία Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής περιόδου), Αριστείδης Γαβρίλης (φιλόλογος - Μεσαιωνική Φιλολογία), Σοφία Γκουρμπάτση (μουσικολόγος- Μουσική Εικονογραφία Αρχαιότητας), Ουρανία Ζαχαρτζή (μουσικολόγος- Μουσική Εικονογραφία Αρχαιότητας), Αθανασία Ζγιάλτου (μουσικολόγος- Μουσική Εικονογραφία Αρχαιότητας), Ιωάννης Θεοχάρης (αρχαιολόγος- Μουσική Εικονογραφία Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής περιόδου), Ειρήνη Μητούση (φιλόλογος- Κλασική Φιλολογία), Αθανάσιος Μυστακίδης (μουσικολόγος-Μουσική Εικονογραφία Αρχαιότητας), Μαρία Νασιούλα (αρχαιολόγος- Μουσική Εικονογραφία Αρχαιότητας), Ευαγγελία Πάτση (ιστορικός τέχνης), Αντωνία Ρουμπή (μουσικολόγος- Μουσική Εικονογραφία Αρχαιότητας), Ελισάβετ Σωτηρούδη (φιλόλογος- Μεσαιωνική Φιλολογία), Ηλίας Τσολακόπουλος (φιλόλογος- Κλασική Φιλολογία), Μάρκος Φαφαλιός (αρχαιολόγος- Μουσική Εικονογραφία Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής περιόδου).

Τεχνική υποστήριξη: Δημήτριος Μαμαγκινίδης (Μηχανικός Λογισμικού)

Gallery

  • Ποιμένας με πλαγίαυλο. Μικρογραφία χειρογράφου, μεσοβυζαντινή περίοδος, π. 1100 μ.Χ., Άγιον Όρος, Ι. Μ. Παντελεήμονος, Κώδικας Παντελεήμονος 2, φ. 210r.
  • Ποιμένας με αυλό. Μικρογραφία χειρογράφου, πρωτοβυζαντινή περίοδος, π. 400 μ.Χ., Βατικανό, Biblioteca Apostolica Vaticana Vat. Lat. 3867, φ. 44r
  • Η θριαμβική είσοδος του Νικηφόρου Φωκά στην Θεσσαλονίκη. Μουσικοί συνοδεύουν με νταούλι, σάλπιγγες και ψαλτήριον. Μικρογραφία χειρογράφου Υστεροβυζαντινή περίοδος, π. 1300 μ.Χ., Μαδρίτη, Biblioteca National, Κώδικας Σκυλίτζη, φ. 145v.
  • Τελετουργία. Μουσικοί με χορδόφωνα τύπου λύρας και αγγειοειδή σείστρα. Γραπτή οινοχόη, γεωμετρική περίοδος, 8ος αι. π.Χ. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, αρ. 18542.
  • Συμπόσιο. Οι συνδαιτυμόνες κρατούν λύρες. Μελανόμορφος κορινθιακός κρατήρας, αρχαϊκή περίοδος, α' μισό 6ου αι. π.Χ. Παρίσι, Musée National du Louvre, αρ. E 629
  • Πομπή θυσίας. Επικεφαλής δύο παιδιά που παίζουν αυλούς και λύρα. Ξύλινος πίνακας από το σπήλαιο Πιτσά της Κορινθίας. Αρχαϊκή περίοδος, 540 – 530 π.Χ, Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, αρ. 16464
  • Μουσικός με χορδόφωνο τύπου λύρας. Τοιχογραφία από το Ανάκτορο του Νέστωρα στην Πύλο. Εποχή του Χαλκού, 1250 – 1200 π.Χ. Χώρα (Μεσσηνίας), Αρχαιολογικό Μουσείο, αρ. 43 Η 6
  • Αναίμακτη θυσία συνοδεία χορδόφωνου τύπου λύρας. Λίθινη σαρκοφάγος από την Αγία Τριάδα (Κρήτη). Εποχή του Χαλκού, 1400 – 1325 π.Χ., Ηράκλειο, Αρχαιολογικό Μουσείο, αρ. Μ.Η. 396.
  • Συμπόσιο. Οι συνδαιτυμόνες κρατούν λύρες. Μελανόμορφος κορινθιακός κρατήρας, αρχαϊκή περίοδος, α' μισό 6ου αι. π.Χ. Παρίσι, Musée National du Louvre, αρ. E 629
  • Αίνοι. Ομάδα μουσικών παίζουν ψαλτήριον, λαούτα, σάλπιγγα και λαουτοειδές με δοξάρι. Τοιχογραφία του Φράγκου Κατελάνου, Μεταβυζαντινή περίοδος, 1560 μ.Χ.. Ιωάννινα, νησί, Ι. Μ. Φιλανθρωπηνών, Εξωνάρθηκας
  • Έλληνες αγωνιστές αναπαύονται παίζοντας ντέφι και μικρό αυλό. Τοιχογραφία του Θεόφιλου (Χατζημιχαήλ). Νεότεροι Χρόνοι, π. 1900 μ.Χ., Αθήνα, Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης, χ.α.
  • Μεταφορά της Κιβωτού της Διαθήκης. Συνοδεύει ομάδα μουσικών που παίζουν ζουρνά, ψαλτήριον, λαουτοειδές με δοξάρι, λαούτο, σύριγγα, γκάιντα και ντέφι. Τοιχογραφία του Φράγκου Κατελάνου. Μεταβυζαντινή περίοδος, 1548 μ.Χ., Μετέωρα, Ι. Μ. Βαρλαάμ, Ιερό βήμα.
  • Έλληνας με ταμπουρά (;)..Λιθογραφία ανώνυμου καλλιτέχνη. Νεότεροι χρόνοι, Ε 19ος αι. μ.Χ., Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη, χ.α.
  • Διόνυσος με ακολουθία. Μαινάδα συνοδεύει με τους αυλούς εκστατικό χορό. Ερυθρόμορφος λευκανικός κρατήρας του Ζωγράφου των Καρνείων. Κλασική περίοδος, 430-400 π.Χ.. Τάραντας, Museo Archeologico Nazionale, αρ. I.G. 8263
  • Θεατρική παράσταση. Ηθοποιοί υποδύονται αγώνα συναυλίας, ενώ μουσικός συνοδεύει με αυλούς κρυμμένος πίσω από δέντρο. Ερυθρόμορφος απουλικός κρατήρας, Ομάδα Suckling-Salting. Κλασική περίοδος, π. 360 π.Χ., Bari, Συλλογή Malaguzzi Valeri, αρ. 52
  • Έλληνες τραγουδιστές παίζουν ταμπουρά και λαούτο. Επιχρωματισμένη βιβλιογραφία του Th. Leblanc (σχέδιο), δημοσιεύτηκε στο Leblanc Th., Croquis d’ après nature faits en Grèce, Paris 1833, πίν. 12. Νεότεροι χρόνοι (1830 έως σήμερα), 1833 μ.Χ., Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη.